Zarówno prawo rodzinne, jak i cywilne posługują się kategorią dobrej i złej wiary, lecz sposób jej ustalania oraz skutki mają istotne różnice.
Prawo rodzinne
Ustalanie złej wiary w prawie rodzinnym dotyczy głównie spraw związanych z unieważnieniem małżeństwa. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym:
- Za będącego w złej wierze uważa się małżonka, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okolicznościach stanowiących podstawę jego unieważnienia, np. istnieniu przeszkody bigamii, pokrewieństwa czy ubezwłasnowolnienia[1][2].
- Sąd ma obowiązek z urzędu zbadać, czy i który z małżonków działał w złej wierze. Nie zależy to od inicjatywy stron — sąd zawsze tę kwestię rozstrzyga przy unieważnieniu małżeństwa[2].
- Istotny jest wyłącznie stan wiedzy w chwili zawarcia małżeństwa — nie ma znaczenia to, czy małżonek „powinien był wiedzieć”, liczy się rzeczywista, udowodniona świadomość przeszkody.
Prawo cywilne
W prawie cywilnym rozstrzyganie o złej wierze występuje w wielu dziedzinach, np. przy zasiedzeniu, przy ochronie własności czy w obrocie nieruchomościami. Kluczowe zasady:
- Domniemanie dobrej wiary — zgodnie z art. 7 Kodeksu cywilnego istnieje domniemanie, że dana osoba działa w dobrej wierze, dopóki nie zostanie udowodnione inaczej. To osoba, która wywodzi skutki z czyjejś złej wiary, musi ją wykazać[2][3][4].
- Zła wiara w cywilistyce obejmuje nie tylko wiedzę, ale także sytuację, w której ktoś powinien był wiedzieć o nieistnieniu prawa formalnego — wystarczy niedbalstwo czy brak należytej staranności[4][5].
- W cywilnym ciężar dowodu leży po stronie osoby powołującej się na skutki złej wiary i nie jest badany automatycznie przez sąd[2][4].
Kluczowe różnice
| Prawo rodzinne | Prawo cywilne |
| Sąd ustala złą wiarę zawsze z urzędu przy unieważnieniu małżeństwa | Złą wiarę należy udowodnić – domniemanie dobrej wiary działa na korzyść strony podmiotu |
| Ocenia się wyłącznie faktyczną świadomość w chwili zdarzenia | Przesądzające jest nie tylko „wiedział”, ale też „powinien był wiedzieć” o braku prawa |
| Brak domniemania dobrej wiary | Art. 7 Kodeksu cywilnego: powszechne domniemanie dobrej wiary |
| Ciężar ustaleń spoczywa na sądzie | Ciężar dowodu leży po stronie powołującego się na istnienie złej wiary |
Przykład praktyczny
- Małżeństwo w złej wierze: istotna jest udowodniona, rzeczywista wiedza o przeszkodzie; sąd musi to ustalić niezależnie od twierdzeń stron[1][2].
- Zasiedzenie nieruchomości: posiadaczowi nieruchomości przypisuje się dobrą wiarę, ale jeśli można wykazać, że powinien był wiedzieć o braku własności (np. rażące niedbalstwo), uznaje się go za działającego w złej wierze — nie jest konieczne udowodnienie faktycznej wiedzy[4][5].
Podstawowa różnica polega na tym, że w prawie rodzinnym zła wiara musi być stwierdzona przez sąd i odnosi się do faktycznej wiedzy w określonym momencie, natomiast w prawie cywilnym złą wiarę domniemywa się dopiero po jej udowodnieniu, a wystarczy nie tylko świadomość, ale także niedbalstwo – „powinien był wiedzieć”. Dodatkowo obowiązuje domniemanie dobrej wiary na korzyść uczestnika obrotu, którego trzeba obalić[2][4][5].
Źródła:
- https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-rodzinny-i-opiekunczy-16785962/art-20
- https://codozasady.pl/p/uniewaznienie-malzenstwa-z-orzeczeniem-zlej-wiary-jednego-z-malzonkow-jakie-sa-konsekwencje-prawne-
- https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/pojecie-dobrej-wiary-w-prawie,36183.html
- https://mikroporady.pl/slownik-pojec/dobra-i-zla-wiara
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Dobra_wiara